Ulusal Drama Günü 2015 Bildirisi

 

 

BALTACIOĞLU ve TİYATRO

 

 

Hatçe Baltacıoğlu

 

 

Babam Ismayıl Hakkı Baltacıoğlu’nun tiyatro ile ilgisi çok küçük yaşlarda başlamıştır. Kurduğu aktörü ve seyircisi yalnız kendisi olan tiyatro sahnesinde, yıllarca dram ve trajedi oynamıştır. Bu dönemde Baltacıoğlu’nu etkileyen, ruhunda derin ve silinmez izler bırakan ve tiyatro zevkini aşılayan Beyoğlu’nda şimdiki St. Antoine İtalyan Kilisesi’nin bulunduğu yerdeki Konkordya (Concordia) tiyatrosu ile pandomim tiyatroları, sanatçılar Çingene Todori ve Küçük Amelya’dır. Baltacıoğlu tinsel, artistik ve ulusal oluşumunun bütününü bu çocukluk çağının ilkel temsillerine borçludur. İlkokul döneminden başlayarak bütün yaşamı boyunca tiyatrodan hiç ayrılmayan Baltacıoğlu, tiyatroyu sadece sanat, güzel sanat olarak değil insanlık, kişilik tapınağı olarak anlar . Ona göre tiyatro yalnız milli şahsiyetin değil, bütün insanın, insanda bütünün tapınağıdır.

 

Baltacıoğlu yaşamı boyunca eğitimde, toplumbilimde olduğu gibi kültür konularında da hem bir düşün hem de bir eylem adamıdır. Devrimci kişiliği her eserinde belirgin bir özellik olarak görülmektedir. Eğitimci yönü ile 1912-1913 yıllarında Şemsülmekatip adlı özel okulda ders nazırlığından başlayarak özellikle toyların eğitiminde tiyatronun yerini ve önemini kuramsal alanda açıklamış, uygulamasını da yazdığı piyeslerle ve senaryolarla yapmıştır. Karagöz kitabı ile makalelerinde, unutulmaya yüz tutmuş gölge oyununun tekniğini ve estetiğini irdelemiş, diriltilmesinin, yenileştirilmesinin önemini vurgulamış ve nasıl olması gerektiğini uygulamalarıyla göstermiştir. Bu bağlamda ilk kez bir çocuk tiyatrosunun kurulması için de çok çaba harcamıştır.

 

“Tiyatronun düşüncesini oluşturan öğelerden yola çıkarak, özgün bir tiyatro estetiği öneren Baltacıoğlu, ulus, ulusallık, kültür, gelenek, eğitim, pedagoji ve tiyatro arasındaki diyalektik etkileşimin altını çizer görüşleriyle. Ulusal tiyatronun, Batı aktarmacılığı yerine, karagöz, kukla, ortaoyunu, köy seyirlik oyunları, tuluat tiyatroları gibi geleneksel kaynaklara dayanması gerektiğini” savunmuştur.

 

Baltacıoğlu öz tiyatro anlayışında, tiyatroyu bir sahne ve dekor sanatı olarak düşünenlere karşı çıkmaktadır. Onun öz tiyatro kuramı ortaoyunundan, tuluattan esinlenen ulusçu, halkçı bir anlayıştan doğmuştur . Baltacıoğlu, tiyatronun toyların eğitiminde çok önemli bir yeri bulunduğunu ilk söyleyen ve uygulayan bir bilim insanıdır. Eğitimde tiyatro kullanıldığı zaman çocuklara kişiliklerini kazandırmada ve bu kişilikleri ile toplumsallaştırmada çok önemli katkılar sağlayacağını da ilk kez o ileri sürmüştür . Devletin okulda tiyatro kavramını bir politika olarak benimsemesi Baltacıoğlu’nun kişisel çabası ile sağlanmıştır. Baltacıoğlu, tiyatronun eğitimdeki yerini açıklamakla kalmamış bir ilki gerçekleştirerek hem oyunlar yazmış hem de uygulamıştır.

 

Tiyatro eserini Nurullah Ataç gibi tiyatronun en önemli öğesi olarak kabul edenler , metni temsilden ayıran ve temsili daha önemli gören düşünürler bulunmaktadır . Baltacıoğlu’nun görüşü sözü edilen görüşlere hiç benzememektedir. Onun değişik tiyatro anlayışı, 1933 yılında aktör konusundan başlayarak devam eder ve 1941 yılında yazdığı Tiyatro kitabında kuram olarak karşımıza çıkar. Bu kurama göre tiyatro ne sahne, ne perde, ne dekor, ne makyaj, ne kostüm ne ışık, ne suflör, ne yönetmen ne de metindir. Tiyatro aktörde eylem sanatıdır . Aktör tiyatronun temel ögesi, olmazsa olmazıdır. Ancak üzülerek ifade etmeliyim ki bu kuram, ölümünden bu yana uzun yıllar geçmesine karşın anlaşılmamış, anlaşılmak istenilmemiş, genç kuşaklara aktarılmamış, yok sayılmıştır.

 

Baltacıoğlu’nun hayata gözlerini yumduğu 1 Nisan 1978 tarihinden sonra da başka birçok eserinde olduğu gibi, çok kısıtlı bir çevrede incelenmiş, değerlendirilmiş kimi zaman düşüncelerine yanlı bakanlar tarafından eleştirilmiş olmasına karşın hala yaygın bir biçimde anlaşılmamıştır. Bu durumun bazı yeni nesil tiyatro araştırmacıları, bilim insanları tarafından değiştirilmeye başlandığını sevinerek gözlemlemekteyim . Bu noktada benim için çok önemli ve değerli olan bir karardan söz ederek bildirimi noktalamak istiyorum. Oluşum Drama Enstitüsü’nün 2005 yılında yapılan Ulusal Drama Semineri'nde, Sayın Naci Aslan’ın önerisiyle “ULUSAL DRAMA GÜNÜ”nün Baltacıoğlu'nun doğum günü olan 28 Şubat'ta kutlanılmasına karar verilmiştir. Devletin, üniversitelerdeki Tiyatro Anabilim Dalları’ndaki eğitimcilerin düşünmediği, düşünemediği bu çok anlamlı kararı ile göstermiş olduğu duyarlılık ve değerbilirlik nedeniyle, Sayın Naci Aslan’ın şahsında Oluşum Drama Enstitüsü’ne minnetimi bildirmek isterim. Baltacıoğlu’nun ölümünden bugüne otuz yedi yıl geçmesine karşın, bazı kurumlar dışında, onu tanıma ve tanıtma konusundaki aymazlığın en kısa zamanda giderilmesini dileyerek, bugün burada olduğu gibi, ulusumuzun bütün büyük adamlarına sahip çıkmasının bir görev olduğuna inanarak saygılarımı sunuyorum.

 

KAYNAKÇA

Açıksözlü 2007: H. Açıksözlü, “Anadolu’da Eğitimde Tiyatronun Kullanımında İlk Örnek:

Ismayıl Hakkı Baltacıoğlu”, Dramaya Merhaba. Türkiye I. Drama Liderleri Buluşması (2.

Basım), Ankara: 77-86.

Akfırat 2004: F.Ö. Akfırat, “Yaratıcı Dramanın İşitme Engellilerin Sosyal Becerilerinin Gelişimine Etkisi”,

Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Özel Eğitim Dergisi Cilt: 5 Sayı: 1: 9-22.

Akı 1968: N. Akı, Çağdaş Türk Tiyatrosuna Toplu Bakış 1923-1967, Ankara.

Alpöge 2006: A. Alpöge, “Yorumlanmayı Bekleyen Baltacıoğlu”, A. Alpöge-

T.Y. Öğüt-A.Y. Baltacıoğlu (der.), Tiyatro Nedir? İstanbul: 9-4

Alpöge ve diğ. 2006: A. Alpöge-T.Y. Öğüt-A.Y. Baltacıoğlu (der.), Tiyatro Nedir? İstanbul.

And 1976: M. And, “İlk Öğretimde Tiyatro”, Tiyatro Araştırmaları Dergisi 7: 139-148.

And 1982B: M. And, Ataç Tiyatroda, Ankara.

And 1983A: M. And, Cumhuriyet Dönemi Türk Tiyatrosu, Ankara.

And 1983B: M. And, “Cumhuriyet’in 70. Yıldönümünde Kimliğini Bulamamış Türk Tiyatrosu ve Kültür Bakanlığı”, Tiyatro Araştırmaları Dergisi 10 1993: 1-21.

And 2003: M. And, Oyun ve Bügü Türk Kültüründe Oyun Kavramı, İstanbul.

Aslan 2006: N. Aslan (Ed.), Drama Liderliği, Ankara.

Ataç 1938A: N. Ataç, “Hayata Dair: Tiyatro”, Haber-Akşam Postası Gazetesi (26 Eylül): 3.

Ataç 1938B: N. Ataç, “Hayata Dair: Tiyatro”, Haber-Akşam Postası Gazetesi (27 Eylül): 3.

Ataç 1940B: N. Ataç, “Uzaktan: Edebiyatçılar Aleminde”, Haber-Akşam Postası Gazetesi (7 Şubat): 3.

Baltacıoğlu 1914: I.H. (Baltacıoğlu), Terbiye ve İman, İstanbul.

Baltacıoğlu 1915: I.H. (Baltacıoğlu), Mektep Temsillerinin Usul-i Tedrisi, İstanbul.

Baltacıoğlu 1933: I.H. Baltacıoğlu, “Aktör”, Milliyet Gazetesi (25 Kanunuevvel / Aralık): 5.

Baltacıoğlu 1938E: I.H. Baltacıoğlu, Toplu Tedris, İstanbul.

Baltacıoğlu 1940N: I. H. Baltacıoğlu, Karagöz Ankara’da, İstanbul.

Baltacıoğlu 1941A: I.H. Baltacıoğlu, Tiyatro, İstanbul 1941.

Baltacıoğlu 1941I: I.H. Baltacıoğlu, “Karagöz Köy Muhtarı”, Cumhuriyet Halk Partisi, Karagöz, Ankara: 5-42.

Baltacıoğlu 1941J: I.H. Baltacıoğlu, “Köylü Evlenmesi”, Cumhuriyet Halk Partisi, Karagöz, Ankara: 113-154.

Baltacıoğlu 1941K: I.H. Baltacıoğlu, “Halkevi’nde İnsan”, Konuşmalar (C.H.P. Halkevleri Neşriyatı) Broşür: 2, Ankara: 158-159.

Baltacıoğlu 1940T: I.H. Baltacıoğlu, “Biz Türkler Nereden Geliyoruz Nereye Gidiyoruz ve Biz Neyiz”, Konuşmalar (C.H.P. Halkevleri Neşriyatı) Broşür: 1: 25-29.

Baltacıoğlu 1941H: I.H. Baltacıoğlu, “Tuluatçılara”, Yeni Adam 324 (13 Mart): 2.

Baltacıoğlu 1942A: I.H. Baltacıoğlu, Karagöz Tekniği ve Estetiği, İstanbul.

Baltacıoğlu 1942B: I.H. Baltacıoğlu, Karagöz Ankara’da, İstanbul.

Baltacıoğlu 1943B: I.H. Baltacıoğlu, “Tiyatro Problemi”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-

Coğrafya Fakültesi Dergisi I/3 1943: 13-18.

Baltacıoğlu 1950A: I.H. Baltacıoğlu, Halkın Evi, Ankara 1950.

Baltacıoğlu 1967B: I.H. Baltacıoğlu, Kültürce Kalkınmanın Sosyal Şartları, Ankara.

Baltacıoğlu 1998: I. H. Baltacıoğlu, Hayatım (Hazırlayan A. Y. Baltacıoğlu), İstanbul.

Bayhan 1995: P. Bayhan, “Zihinsel Özürlü Çocuklarda Drama”, Ankara Üniversitesi Eğitim

Bilimleri Fakültesi Özel Eğitim Dergisi Cilt: 2 Sayı: 1: 46-48.

Bilgiç 2012 E.E. Bilgiç, “Miki Fare’ye Karşı Karagöz”, NTV Tarih 34.

Celkan 2003: H.Y. Celkan, “Türk Milli Eğitiminden Felsefi bir Kesit”, Türk Eğitim Bilimleri Dergisi 1/2 Bahar: 127-135.

Çalışlar 1995: A. Çalışlar, Tiyatro Ansiklopedisi, Ankara.

Çalışlar 1993: A. Çalışlar, Tiyatro Adamları Sözlüğü, İstanbul.

Çıkla 2007: S. Çıkla, “Türk Edebiyatında Dirijizmin Karagöz Piyesleri Boyutu”, Milli

Folklor 73: 61-67.

Dinçel 2011: B.İ. Dinçel, “Translation as a Form of Social Representation and the Case of Re-Introducing

Karagöz to Turkish Readers: Karagöz Adaptations of Ismayil Hakki Baltacioğlu and Aziz Nesin”, İstanbul Üniversitesi Tiyatro Eleştirmenliği ve Dramaturji Bölümü Dergisi 16: 99-128.

Erkoç 1998: G. Erkoç, “Eğitimde Tiyatronun İşlevine İki Örnek: Halkevleri ve Köy Enstitüleri”, S. Karakaş

(der.), Türkiye’de Sosyal Bilimlerin Gelişmesi ve Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Sempozyumu: Bildiriler: 24-26 Nisan 1996, Ankara, Ankara: 221-229.

Erkoç 2003: G. Erkoç, “Tiyatroda bir Arayışın Mimarı: Ismayıl Hakkı Baltacıoğlu”, Eğitim Bilim ve Aklın

Aydınlığında Eğitim Dergisi 4/37.

Gürün 1998: D. Gürün, Ölümünün 20. Yılında bir Tiyatro Düşünürü Ismayıl Hakkı Baltacıoğlu”, Cumhuriyet

(14 Nisan): 12.

Gürün 2000: D. Gürün, Tiyatro Yazıları, İstanbul.

Gürün 2006: D. Gürün, Çok Yönlü bir Düşünür”, Cumhuriyet (12 Eylül): 14.

Güven 2008: O. Güven, Politik İdeolojinin İcat Ettiği Gelenek: Karagöz”,

Millî Folklor 79: 78-83.

Karaboğa 2003: K. Karaboğa, “Medeniyet, Milliyet ve Baltacıoğlu’nun Öz Tiyatrosu”, İstanbul Üniversitesi

Tiyatro Eleştirmenliği ve Dramaturji Bölüm Dergisi 3: 10-27.

Okvuran 2002: A. Okvuran, “Dramanın Öğretimi ve Dramaya Dayalı Öğrenme”, Ankara Üniversitesi Eğitim

Bilimleri ve Uygulama Dergisi (1) 1: 115-131.

Ongurlar 1985: S. Ongurlar, Ismayıl Hakkı Baltacıoğlu’nun Tiyatro Görüşleri, (Devlet Tiyatroları İç Eğitim

Dizisi No: A-12, Ankara.

Ongurlar 1996: S. Ongurlar, Anadolu’da Tiyatronun Özü ve Alternatif Baltacıoğlu”, Agon 8 (Alternatif

Tiyatro Dosyası 2): 32-44.

Ongurlar 2000: S. Ongurlar, Baltacıoğlu ve Tiyatro, İzmir.

Ömeroğlu 1992: E. Ömeroğlu, “Okulöncesi İşitme Engelli Çocukların Kaynaştırılmasında Yaratıcı Drama Eğitiminin Kullanılması”, Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Özel Eğitim Dergisi Cilt: 1 Sayı: 2: 31-33

Pekman 2003: Y. Pekman, “Türk Tiyatrosunda Çağdaş bir Kuramcı: İsmayıl Hakkı Baltacıoğlu”, İstanbul

Üniversitesi Tiyatro Eleştirmenliği ve Dramaturji Bölüm Dergisi 3: 59-75.

Pekman 2010: Y. Pekman, Geçmişten Günümüze İstanbul Tiyatroları I, II, III, İstanbul.

San 1972: İ. San, Tiyatro ve Halk Eğitimi“, Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi Cilt: 5 Sayı: 3: 137-170.

San 1985: İ. San, “Sanat ve Yaratıcılık Eğitimi olarak Tiyatro”, Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri

Fakültesi Dergisi Cilt: 18 Sayı: 1.

San 1990: İ. San, “Eğitimde Yaratıcı Drama”, Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi Cilt: 23 Sayı: 1: 31-33.

Şener 1978: S. Şener, “Ismayıl Hakkı Baltacıoğlu ve Tiyatro”, Yeni Adam 921 (Mayıs): 24-27.

Şişman 2009: B. Şişman, “Türk Gölge Oyunu’nun Konularının ve Suretlerinin Güncelleştirilmesi”,

Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi The Journal of International Social Research 2/6 (Winter): 610-616.

Tekerek 2003A: N. Tekerek, “Tiyatromuzun Modern Tiyatroyla Kesişmesi Yolunda

Gelenekselin Önemi ve Baltacıoğlu’ndan Bir Deneme: Kafa Tamircisi”, Tiyatro Araştırmaları Dergisi 17: 35-49.

Tekerek 2003B: N.Tekerek, “Batı Tiyatrosuyla Geleneksel Tiyatromuzu Birleştirme Çabalarından İki Örnek:

Eşeğin Gölgesi ve Şahları da Vururlar”, A.Ü. Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Tiyatro Araştırmaları Dergisi 16: 47-57.

Tekerek 2011: N. Tekerek, “Günümüzde Geleneksel Tiyatro Ne İfade Etmektedir?”, Türk Sanatları

Araştırmaları Dergisi I/2: 119-125.

Türkmen -Fedakar 2009: F. Türkmen-P. Fedakar, Türk Halk Tiyatrosunda Hareket Komiğine Bağlı Mizahi Unsurlar”, Millî Folklor, 21/82: 98-109.

Yeni Adam 1940H: Yeni Adam, “Çocuk Tiyatrosu’nun İlk Temsili”, Yeni Adam 273 (21 Mart): 7.

Yavuz 1976: K. Yavuz, Reşat Nuri Güntekin’in Tiyatro ile İlgili makaleleri, İstanbul.